احکام نماز شب
3) برای نماز شب می‌توان به نماز شَفْع و وَتر اکتفا کرد، بلکه هنگام تنگی وقت می‌توان تنها به نماز وتر اکتفا نمود.
4)
وقت نماز شب از نیمه شب (ساعت 12 نیمه شب) تا فجر صادق است. و هنگام سحر
از سایر مواقع بهتر (پُر فضیلتتر) است و تمامی ثلث آخر شب سحر محسوب
می‌شود. و افضل از آن خواندن نماز شب نزدیکی‌های سحر خوانده شود.
5) جایز است انسان نماز شب را نشسته بخواند حتی در حال اختیار.
ولی
اگر می‌خواهد نشسته بخواند بهتر آن است که هر دو رکعت نشسته را یک رکعت
ایستاده حساب کند. بنابراین باید هشت بار دو رکعت نشسته و هر دو رکعت به یک
سلام که جمعاً شانزده رکعت می‌شود به نیت نماز شب بخواند و دوباره دو رکعت
هر دو رکعت به یک سلام به نیت نماز شفع و دو بار یک رکعت هر یک رکعت به یک
سلام به نیت نماز وتر، ولی در حال اضطرار و مریض همان یازده رکعت کفایت
می‌کند.
6) مسافر و کسى که براى او سخت است نافله شب را بعد از نصف شب بخواند، مىتواند آن را در اول شب بجا آورد.
7) جوانی که می‌ترسد خواب بماند و نماز شب از او فوت شود می‌تواند نماز شب را پیش از نیمه شب (ساعت 12 نیمه شب به بعد) بخواند.
8)
کسانی که برای خواندن نماز شب بعد از نیمه شب عذری دارند مانند پیر مردان و
یا کسی که از سرد شدن هوا می‌ترسد و یا از جنب شدن در خواب می‌ترسد ...
می‌توانند نماز شب را قبل از نیمه شب بخوانند.
9) خواندن سوره در
رکعتهای نماز شب لازم نیست و می‌تواند فقط به خواندن سوره حمد اکتفا کند.
(گرچه با سوره فضیلت دیگرى دارد) هم چنین قنوت در رکعتهای دوم مستحب است و
می‌تواند بدون قنوت بخواند.
10) نماز وَتر یک رکعت است و می‌شود آن را بدون قنوت به جا آورد.
11)
لازم نیست همه یازده رکعت را در یک مجلس بخواند، بلکه می‌تواند در دو سه
نوبت بخواند، بلکه تفریق افضل است، همان طور که رسول خدا تهجد می‌کرد.
12) مستحب است که نماز شب را بلند بخواند تا اگر از خانواده‌اش کسی می‌خواهد برای به نماز شب برخیزد بیدار شود.
بدیهی
است که استحباب بلند خواندن نماز شب در جایی است که امن از ریا و سُمعه
باشد و اگر خدای ناخواسته خوف ریا و سُمعه در بلند خواندن باشد باید آهسته
بخواند.
13) بعد از فراغ از نماز شفع خواندن دعاى «الهى تعرض لک فى
هذا اللیل المتعرضون ...» مستحب است که در مفاتیح در اعمال شب نیمه شعبان
آمده است.
14) مستحب است که انسان در قنوت آن از خوف خدا گریه کند و اگر گریهاش نیاید تباکى کند؛ یعنى انسان حالت گریه را به خود بگیرد.
15)
مستحب است در قنوت نماز (وتر) براى چهل تن، از مؤمنان چنین دعا (که کسى که
براى چهل مؤمن دعا کند دعایش مستجاب مىشود) کند: (اَللّهُمَّ اغْفِرْ
لِفُلاٰن) و به جاى کلمهٴ (فلان) مؤمنى را نام ببرد. و مستحب است، در قنوت،
هفتاد بار استغفار کند، در حالى که دست چپ خود را بلند نموده و با دست
راست، استغفار را مىشمارد: (اَسْتَغْفِرُاللهَ رَبّی وَ أتوبُ إلَیْهِ)
گرچه صد بار بهتر است. همچنین مستحب است، هفت بار بگوید: (هٰذٰا مَقٰامُ
العٰائِذِ بِکَ مِنَ النٰارِ) و سیصد بار بگو: (اَلْعَفْو) و اگر کلمات
(اَلْعَفْو) را به یکدیگر متصل کند بهتر است، و آخر کلمه را به فتحه
بخواند: (اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ ...).
16) می‌توانید در
قنوت نماز وَتْر با استفاده از تسبیح یا (با انگشت دست راستتان) چهل مؤمن
را به اینگونه دعا کنید: مثلاً ( اللّهمَّ اغْفِرْ لِرُوح الله الخمینى و
...).
17) در نماز مستحب، شک میان رکعت اول و دوم، نماز را باطل نمیکند و نمازگزار می‌تواند تصمیم بر هر کدام بگذارد.
18) انجام کم و زیادهاى اشتباهى در نماز مستحب، سجده سهو ندارد.
19)
می‌توان نماز شب را کوتاهتر و خلاصه تر نیز خواند به این صورت: دو رکعت
به نیت شَفع و یک رکعت به نیت نماز وَتر یا اینکه فقط به یک رکعت نماز وتر
اکتفا کرد.
20) براى نمازهاى واجب، بهتر است انسان به مسجد برود ولى در باره نوافل، چنین دستورى نیست.
(این
سادهگیریها براى تشویق افراد به این عبادتهاى سازنده است. حتى اگر نماز
مستحب را کسى در وقتش نتوانست بخواند، قضاى آنرا مىتواند انجام دهد،که
در اینصورت، طبق حدیث، خداوند به فرشتگان مباهات کرده و می‌فرماید: به
بندهام بنگرید! چیزى را که بر او واجب نکرده‌ام، قضا مى‌کند! (و در حدیث
دیگرى افزوده شده که: شما را شاهد مىگیرم که او را آمرزیدم).
21)
در روایت صحیح از عبدالرحمن بن ابى نجران از آن حضرت علیه السلام نقل شده
که مى‌گوید: «درباره نماز شب هنگام در سفر، میان کجاوه پرسیدم، فرمود:
هرگاه روبه قبله نبودى به سوى قبله برگرد، سپس تکبیر بگو و نماز بخوان به
هر جا که شترت تو را برد مانعى ندارد». در روایت صحیح از معاویة بن عمار از
آن حضرت نقل شده است که فرمود: «باکى نیست که در سفر انسان نماز را در حال
رفتن بخواند و اشکالى ندارد اگر نماز شبش را که از او فوت شده، روز در حال
رفتن رو به قبله کند و همان طور که راه مى‌رود قضایش را بخواند. و هرگاه
خواست رکوع برود، رو به قبله کند و رکوع و سجود را انجام دهد سپس راه برود.
22)
قضای نماز شب را نیز فضیلت بسیار است، چنانکه از امام صادق (ع) روایت است
که شخصی به آن حضرت عرض کرد: فدایت شوم چه بسا اتّفاق می‌افتد که یک، دو،
یا سه ماه نماز شب از من فوت می‌شود و من آن را به روز قضا می‌کنم. آیا این
کار جایز است؟ فرمودند: به خدا قسم این کار مایه روشنی چشم تو است. و آنی
جمله را سه بار تکرار کرد.
رسول خدا (ص) فرمودند: خدای تعالی به بنده‌ای که قضای نماز شب را بجای می‌آورد مباهات می‌کند و می‌فرماید:
ای فرشتگان، این بنده چیزی را که به او واجب نکرده‌ام قضا می‌کند. گواه باشید که من او را آمرزیدم.
در
روایت صحیح از حماد بن عثمان از امام کاظم (ع) نقل شده است که درباره مردى
که نماز نافله مى‌خواند در حالى که روى مرکبش بین شهرها حرکت مى‌کند، سؤ
ال شد. فرمود: اشکالى ندارد).
در
روایت صحیح از عبدالرحمن بن حجاج از آن حضرت نقل است که مى‌گوید: «درباره
نماز نافله در وطن، بر پشت مرکب پرسیدم؛ هرگاه پگاه از کوفه خارج شدم و یا
در شهر کوفه شتابان در پى کار بودم (چه کنم؟) فرمود: اگر شتابزده بودى و
نتوانستى از مرکب پیاده شوى و مى‌ترسى که اگر سواره نماز را نخوانى فوت
شود، سواره بخوان، اگر نه نماز خواندنت روى زمین نزد من پسندیده‌تر است».
در
روایت صحیح از عبدالرحمن بن ابى عبداللّه به نقل از امام صادق علیه السلام
آمده است که مى‌فرماید: «روى مرکب کسى حق ندارد نماز واجب را بخواند مگر
مریض که مى‌باید رو به قبله باشد و به قرائت (فاتحة الکتاب) اکتفا کند و در
نماز واجب بر هر چه ممکن باشد صورتش را بنهد و در نماز نافله اشاره مخصوصى
بکند».
در روایت صحیح از جمیل به دراج از آن حضرت نقل شده که
مى‌گوید: شنیدم که مى‌فرمود: «رسول خدا صلى اللّه علیه و اله نماز واجب را
در یک روز گل آلود و بارانى در کجاوه خواند».
23) اگر مشغول نماز شب
بود و صبح طلوع کرد، اگر چهار رکعت از نماز شب را خوانده است و بعد صبح
شد، بقیه نماز شب را به طور مخفف و بدون مستحباب می‌خواند و اگر هنوز چهار
رکعت از نماز شب نخوانده بعد صبح شد، همان دو رکعتی را که شروع کرده تمام
می‌کند و پس از آن دو رکعت نافله صبح را می‌خواند و سپس دو رکعت نماز صبح
واجب را می‌خواند و پس از آن، باقیمانده نماز شب را قضا می‌کند. اگر اصلا
به نماز شب شروع نکرده و بعد صبح طلوع کرده باشد دو رکعت نماز نافله صبح را
اول می‌خواند و پس از آن نماز صبح را و پس از آن قضای نماز شب را بجا
می‌آورد.
تذکر: اگر نماز شب را در بین الطلوعین (یعنی بعد از اذان
صبح و پیش طلوع آفتاب) می‌خواند، بهتر است که نیت ادا یا قضا نکند، بلکه به
نیت (ما فی الذمه) بخواند.
توضیح اینکه: (ما فی الذمه) به آن معنی است
که نیت کند نماز شب می‌خوانم (قربه الی الله) خواه ادا باشد خواه قضا، هر
چه خدا و رسولش فرموده‌اند.
24) در مواردى که تقدیم نماز شب جایز است سزاوار است که نیّت اداء نکند بلکه به نیّت (تعجیل) و جلو انداختن بخواند.
25)
شخصی به امام صادق (ع) عرض کرد: فدایت شوم؛ من گاهى به خواندن نماز شب
موفّق نمى‌شوم، آیا اجازه مى‌فرمائید پس از خواندن نماز صبح پیش از آنکه
آفتاب طلوع کند قضاى نماز شب را بخوانم؟
فرمود: آرى؛ امّا اهل خانه‌ات را از این کار با خبر مکن زیرا آنان هم از تو یاد مى‌گیرند و این کار را سنّت قرار مى‌دهند.
26)
قضاى نماز شب را بر تقدیم آن یعنى پیش از نیمه شب خواندن رجحان دارد.
بنابر این اگر مى‌داند که قضاى نماز شب از او فوت نخواهد شد قضا اولویت
دارد.
27) اگر وقت براى اداى نماز شب تنگ نباشد ولى انسان مى‌خواهد نماز وَتر را بخواند باید آن را (رجائا) بخواند.
28) نماز وتر یک رکعت است، و کافى است در قنوت سه بار تسبیح گفتن.
29)
مستحب است سورههاى بزرگ، در رکعت اول و سورههاى کوتاه را در رکعت دوم
بخواند و در نماز (شفع) و (وتر) سورههاى فلق، ناس و توحید، قرائت کند و یا
اینکه، در همهٴ آنها سورهٴ (قل هوالله احد) بخواند.
30) در نماز شَفع و وَتر بهتر است بعد از حمد سوره توحید را بخواند تا ثواب یک ختم قرآن را ببرد.
